Obrona cywilna

Cele, zadania oraz organizacja obrony cywilnej

Obrona cywilna ma na celu ochronę ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny oraz współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków.

Centralnym organem właściwym w sprawach obrony cywilnej jest Szef Obrony Cywilnej Kraju, którego na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji powołuje Prezes Rady Ministrów. Do zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju należy:

  • przygotowanie projektów założeń i zasad działania obrony cywilnej,
  • ustalenie ogólnych zasad realizacji zadań obrony cywilnej,
  • koordynowanie przedsięwzięć i sprawowanie kontroli nad realizacją zadań obrony cywilnej przez naczelne organa administracji, terenowe organa administracji rządowej i organa samorządu terytorialnego,
  • sprawowania nadzoru nad odbywaniem zasadniczej służby w obronie cywilnej.

Terenowymi organami obrony cywilnej w administracji rządowej i samorządowej są  Wojewodowie, Starostowie, Wójtowie oraz Burmistrzowie i Prezydenci Miast jako szefowie obrony cywilnej województw, powiatów i gmin.

Za realizację zadań obrony cywilnej w zakładach pracy odpowiedzialni są ich właściciele lub kierownicy.

Organizacje społeczne wykonują zadania obrony cywilnej w zakresie wynikającym z ich statusów i programów działania. Zasady i sposoby realizacji są uzgadniane w porozumieniach zawieranych przez ich naczelne organy z szefem Obrony Cywilnej Kraju.

Podstawy prawne funkcjonowania obrony cywilnej.

Podstawowe zasady organizacji i funkcjonowania obrony cywilnej określa międzynarodowe prawo wojenne, zwłaszcza Protokół dodatkowy I z 1977 r. do Konwencji Genewskich
z 1949 r. o ochronie ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych, ratyfikowany przez Polskę 19 września 1991 r.  Organizację oraz zasady przygotowania i realizację zadań obrony cywilnej regulują wewnętrzne przepisy każdego kraju. Normy międzynarodowego prawa wojennego mają zastosowanie przede wszystkim w okresie trwania konfliktu zbrojnego.

Wg. obowiązujących w Polsce unormowań prawnych, obrona cywilna jest elementem systemu obronnego kraju i stanowi kompleks przedsięwzięć:

  • o charakterze planistycznym,
  • organizacyjnym, szkoleniowym,
  • inwestycyjnym,
  • materiałowo technicznym
  • zaopatrzeniowym.  

Przedsięwzięcia te są realizowane przez organa administracji rządowej i samorządowej oraz jednostki organizacyjne.

Zadania obrony cywilnej

  1. planowanie przedsięwzięć w zakresie ochrony przed skutkami działań zbrojnych zarówno ludności, jak i zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej oraz dóbr kultury,
  2. wykrywanie zagrożeń i stwarzanie warunków do ostrzegania i alarmowania ludności,
  3. przygotowanie schronów i ukryć dla ludności oraz utrzymanie ich w gotowości do użycia,
  4. gromadzenie i przechowywanie indywidualnych środków ochronnych dla formacji obrony cywilnej i ludności,
  5. wyposażenie formacji obrony cywilnej w specjalistyczny sprzęt ratowniczy, przyrządy i aparaturę do wykrywania różnego rodzaju zagrożeń,
  6. systematyczne szkolenie w zakresie OC:
    1. kadry kierowniczej administracji rządowej i samorządowej,
    2. kadry kierowniczej zakładów pracy i dyrektorów szkół,
    3. formacji OC,
    4. załogi zakładów pracy oraz pracowników szkół,
    5. ludności w ramach powszechnej samoobrony,
    6. współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska, oraz usuwanie ich skutków,
  7. organizowanie ewakuacji ludności, zaciemniania i wygaszania oświetlenia,
  8. organizowanie i prowadzenie akcji ratunkowych, udzielanie pomocy medycznej poszkodowanym,
  9. organizowanie pomieszczeń i zaopatrzenia dla poszkodowanej ludności,
  10. zaopatrywanie ludności w sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
  11. prowadzenie likwidacji skażeń,
  12. pomoc w przywracaniu i utrzymaniu porządku w strefach dotkniętych klęskami,
  13. pomoc w budowie i odbudowie awaryjnych ujęć wody pitnej,
  14. udzielanie doraźnej pomocy w grzebaniu zmarłych.

Ostrzeganie i alarmowanie

"§ 3. Do zakresu działania szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, na ich obszarze działania, należy:

... 6) przygotowanie i zapewnienie działania systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania o zagrożeniach,..."

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania szefa obrony cywilnej kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin (odnośnik zewnętrzny)

Działa w ramach powszechnego systemu wczesnego ostrzegania i alarmowania. Podstawę stanowią syreny umiejscowione w obiektach Państwowej Straży Pożarnej, Ochotniczej Straży Pożarnej oraz w zakładach pracy. Najczęściej syreny włączane są elektronicznie ze stanowisk kierowania obroną cywilną. Do ogłaszania (odwoływania) alarmów wykorzystuje się następujące urządzenia:

  • systemy alarmowe miast,
  • centralną oraz regionalne rozgłośnie Polskiego Radia i ośrodki Telewizji Polskiej,
  • radiowęzły radiolinii przewodowej,
  • syreny nie włączone do miejskich systemów alarmowych (syreny zakładów pracy, straży pożarnej itp.)

Sygnały alarmowe przekazywane zastępczymi środkami alarmowymi (dzwony, syreny ręczne, pojazdy nagłaśniające, itp.) ustala właściwy terenowy szef obrony cywilnej.

Ogłoszenie alarmu

po usłyszeniu sygnału "ogłoszenie alarmu" należy zachowywać się spokojnie , przeciwdziałać panice i lękowi. 

Osoby znajdujące się w domu powinny:

  • włączyć odbiornik telewizyjny lub radiowy,
  • ustawić odbiornik na stację lokalną,
  • stosować się do zaleceń i informacji przekazywanych w komunikatach.

Osoby znajdujące się na terenie otwartym lub w pojazdach powinny:

  • ściśle wykonywać zarządzenia służb porządkowych,
  • stosować się do zaleceń i informacji przekazywanych w komunikatach przekazywanych za pośrednictwem środków nagłaśniających stacjonarnych oraz umieszczonych na pojazdach.

Przebywając w obiektach użyteczności publicznej stosować się do poleceń administratora (właściciela) obiektu. 

Sygnały alarmowe obowiązujące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wprowadzono Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2013 r. w sprawie systemów wykrywania skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości organów w tych sprawach (Dz. U. z 2013 r., poz. 96)

Ewakuacja ludności

Ewakuacja jest jednym z podstawowych działań mających na celu ochronę życia i zdrowia ludzi, zwierząt oraz ratowanie mienia, w tym zabytków oraz ważnej dokumentacji, w przypadku wystąpienia wszelkiego rodzaju zagrożeń. Jej prowadzenie może mieć miejsce w różnych stadiach zdarzeń niebezpiecznych. W praktyce najczęściej przeprowadza się ewakuację osób poszkodowanych lub bezpośrednio zagrożonych (także zagrożonego mienia) po wystąpieniu zdarzenia niebezpiecznego (np. pożaru, wybuchu lub innego miejscowego zagrożenia) w obiektach lub na terenach. Ewakuacja może mieć również charakter prewencyjny, tzn. może być prowadzona z terenów i obiektów, w przypadku zbliżającego się zagrożenia, np. związanego z rozprzestrzenianiem się zaistniałych zdarzeń niebezpiecznych (powódź, katastrofa chemiczna itp.) lub groźbą prowadzenia działań militarnych, w przypadku zagrożeń wojennych.

Zadania w zakresie przygotowania i przeprowadzania ewakuacji oraz przedsięwzięć z nią związanych (np. zapewnienie warunków do przetrwania ewakuowanej ludności, zabezpieczenie ewakuowanego mienia) realizowane są przez wiele podmiotów, których kompetencje określone są w wielu aktach prawnych. W przypadku tego typu skomplikowanych i prowadzonych wielokierunkowo działań konieczna jest ich właściwa koordynacja.