Porucznik Adam Stysioł „ISKRA” wolności z Łańcuta

Za Ciebie Polsko i za Twoją wolność,
Za wielką przeszłość i za przyszłość Twą
Całą ochotę, zapał i zdolność
Składam w ofierze razem z mą krwią…

  Poznawanie lokalnej historii może być ciekawą przygodą. Przekonali się o tym uczniowie II Liceum Ogólnokształcącego w Łańcucie, którzy reprezentowali powiat łańcucki w ogólnopolskim konkursie „Silni Polską”. W niedzielę 27 kwietnia 2025 r. w sali widowiskowej MDK zaprezentowali publicznie efekty swojej pracy z ostatnich tygodni. W trzecim, ostatnim etapie konkursu, organizowanego przez Instytut Pamięci Narodowej, poznawali historię porucznika Adama Stysioła pseudonim konspiracyjny „Iskra” i przygotowali o nim film.

Od spotkania z rodziną do filmu o poruczniku

  Historia topografa - porucznika Adama Stysioła pseudonim „Iskra” zainteresowała licealistów tak bardzo, że stała się przedmiotem działań w trzecim etapie konkursu. Poszukiwali informacji w słownikach biograficznych, publikacjach Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie, w książkach Andrzeja Borcza, Piotra Chmielowca, Czesława Szurmiaka oraz Alekandra Pelca pseudonim „Kordian”. Spotkali się także z wnuczką porucznika Barbarą Pondel z domu Stysioł, która udostępniła rodzinne pamiątki, archiwalne zdjęcia i dokumenty.

Śladami „Iskry” po Łańcucie

   Trzeci etap konkursu „Silni Polską” realizowali między innymi podczas gry miejskiej „Śladami „Iskry”, którą przygotowali dla uczniów szkół średnich powiatu łańcuckiego. Uroczyste rozpoczęcie gry odbyło się 23 kwietnia 2025 r. w sali konferencyjnej Starostwa Powiatowego w Łańcucie. Uczniów przywitał Starosta Łańcucki Adam Krzysztoń, Sekretarz Powiatu Robert Kochman oraz Naczelnik Wydziału Edukacji i Spraw Społecznych Robert Szajnar. Najważniejszym celem było poznanie historii „Iskry” i pójście jego śladami po terenie miasta. Uczestnicy gry pokonali kilkukilometrową trasę odwiedzając kolejno miejsce chrztu (kościół farny, pamiątkowa tablica), miejsce nauki (niegdyś gimnazjum dziś I LO, pamiątkowa tablica), potem miejsce śmierci i pierwszego pochówku (las Bażantarnia, krzyż z tabliczką) oraz miejsce wiecznego spoczynku porucznika (cmentarz komunalny, zbiorowa mogiła żołnierzy AK). W grze wystartowało pięć drużyn. Wszystkie ukończyły grę i rozwiązały zadania konkursowe. Ogłoszenie wyników i wręczenie nagród miało miejsce cztery dni później w MDK. Ufundowane przez szkołę nagrody i wyróżnienia wręczyła dyrektor Zespołu Szkół Nr 1 im. J. Korczaka w Łańcucie Dorota Grzesik. Wyróżnienie otrzymała drużyna w składzie: Kinga Szmuc, Nikola Żyła, Oliwia Zielińska. Miejsce III zajęła drużyna: Emilia Molendowska, Patrycja Maternowska, Kamila Styś. Miejsce II wywalczył zespół I LO w składzie: Kamil Jędrejasz, Witold Stadler, Arkadiusz Trojanowski. Ponieważ dwie drużyny uzyskały taką samą, najwyższą liczbę punktów, zostały przyznane dwa równorzędne pierwsze miejsca. Zwycięskie drużyny to: Julia Buszta, Natalia Mastej, Natalia Kocan oraz Zuzanna Sałkowska, Artur Międlar i Bartosz Kopeć.

Spotkanie z HISTORIĄ

   27 kwietnia 2025 r. odbyła się druga część konkursowego zadania – przygotowane dla środowiska „Spotkanie z HISTORIĄ” w sali widowiskowej Miejskiego Domu Kultury w Łańcucie. Wtedy po raz pierwszy zaprezentowali przygotowaną etiudę filmową „Porucznik Adam Stysioł ISKRA wolności z Łańcuta”. Historię porucznika opowiedzieli w niej przede wszystkim na podstawie archiwalnych zdjęć z rodzinnego albumu. Najwięcej pracy włożyli w część fabularną, w której - w strojach właściwych dla epoki – odegrali scenę zatrzymania, postrzelenia, ukrycia materiałów konspiracyjnych, ucieczki na koniu, próby udzielania pomocy, sprowadzenie księdza, powiadomienie żony o śmierci, moment pogrzebu i maskowania grobu w lesie. Na potrzeby filmu w rolę głównego bohatera porucznika Stysioła wcieliły się aż dwie osoby, Eryk Pudło i Zofia Szczepańska, która zagrała scenę z uciekającym konno rannym porucznikiem. Żołnierzy zagrali Michał Kordas i Bartłomiej Stopyra, żonę - Lena Piątek, a spieszącym z pomocą do rannego w lesie – księdzem doktorem Ignacym Kozieją został Maksymilian Dubiel.

Polskie drogi do wolności 1939 – 1989

   Wszystkim tym, dzięki którym dziś możemy być wolni, a którzy wpisali się w najważniejsze, choć najtrudniejsze dla Polski wydarzenia lat 1939 – 1989, było poświęcone widowisko artystyczne. Przedstawili scenę reakcji Polaków na moment wybuchu wojny, zaskoczenie, rozpacz, dramatyzm całej sytuacji, także scenę przysięgi żołnierzy Armii Krajowej, wigilię w więzieniu na Mokotowie i pustkę w domu przy wigilijnym stole, przy którym zabrakło męża, brata i ojca, wreszcie symboliczne zapalenie zniczy pod trzema brzozowymi krzyżami. Stroje pomogły stworzyć autentyczną atmosferę - żołnierze w mundurach, cywile w codziennych ubraniach.

   Na scenie wystąpili razem (scenki, śpiew, recytacja): lider zespołu i drużyna konkursowa oraz inni uczniowie II LO, a także absolwenci szkoły i przyjaciele (Katarzyna Wrona-Bar, Kaja Rak, Lena Piątek, Iga Puchała, Zofia Szczepańska, Oliwia Ziaja, Michał Kordas, Eryk Pudło, Bartłomiej Stopyra, Maksymilian Dubiel, Jakub Łyszczek, Maja Babiarz, Sinaine Charfi, Zuzanna Kukułka, Magdalena Szmuc, Beniamin Surowiec i Michał Wrona).

   Widowisko było przeplatane utworami muzycznymi („Deszcz jesienny deszcz”, „Biały krzyż”, „Ballada wołyńska”, „Modlitwa Armii Krajowej”, „List do Matki”, „O chłopakach z AK”, „Na znojną walkę”, „Mury”), wierszami („Katyńska ballada” Teresy Paryny, „Upiory i ludzie” Lecha Makowieckiego, „Modlitwa Narodowych Sił Zbrojnych”, „Trzy wiersze z pamięci” Zbigniewa Herberta), prezentacjami fotografii wydarzeń z historii Polski XX w. (okupacja niemiecka, sowiecka, deportacje, Katyń, Wołyń, powstanie warszawskie, Żołnierze Wyklęci, Solidarność) oraz słowami św. Jana Pawła II.

Czy to jeszcze ważne? Ależ TAK!

   Ostatnią częścią wydarzenia było zaprezentowanie wyników sondy przeprowadzonej przez młodzież. Na pytania o patriotyzm, niepodległość, bohaterstwo, wolność, pamięć, dobro ojczyzny odpowiedzi przed kamerą udzielali rówieśnicy – uczniowie II LO i nauczyciele, a nagrania zmontował Michał Kordas. Okazało się, że pytania o wartości, o motywację działania i przyjmowaną postawę są aktualne w każdym miejscu i czasie. Warto wciąż na nowo zadawać sobie pytanie o rozumienie wolności, dbać o przywiązanie do wartości i pielęgnowanie tradycji.

Póki Polska żyje w nas

   W wydarzeniu wzięli udział przedstawiciele samorządu Powiatu Łańcuckiego i miasta Łańcuta, pasjonaci lokalnej historii oraz mieszkańcy. Wydarzenie spotkało się z dużym odzewem, zintegrowało lokalną społeczność, kolejne osoby przyznały się do pokrewieństwa z porucznikiem Stysiołem. Udało się także zainteresować młodzież, o czym świadczy też przygotowanie kilkudziesięciu prac plastycznych o Adamie Stysiole, także w formie lapbooków, które zostały zaprezentowane na wystawie w holu MDK. Cała uroczystość była wyrazem pamięci, wdzięczności i hołdu młodego pokolenia, które  - wbrew obiegowym opiniom - wie, czym jest pamięć i tożsamość, chce poznawać historię, chce znać swoje korzenie i czuć dumę z bycia Polakami. Spotkanie z historią zakończyło wspólne wykonanie pieśni „Póki Polska żyje w nas”.

Podziękowania bez końca

   Koordynator całego projektu nauczycielka historii w II LO Katarzyna Wrona - Bar ze sceny dziękowała wszystkim, którzy niedzielny wieczór zdecydowali się spędzić na spotkaniu z historią porucznika Adama Stysioła z Łańcuta.  - Słowem, dźwiękiem, obrazem, ruchem scenicznym chcieliśmy oddać sens działań i poświęcenia życia dla Ojczyzny przez człowieka, który przyjął pseudonim konspiracyjny „Iskra” – mówiła. - W sposób szczególny dziękujemy pani Barbarze Pondel z domu Stysioł - za otwartość, czas poświęcony na rozmowy i spotkanie z uczniami w bibliotece II LO, a także za udostępnienie informacji i rodzinnych pamiątek, które zostały wykorzystane w przygotowanym przez nas filmie. Dzięki temu mogliśmy lepiej poznać historię lokalnego bohatera i jak najwierniej przygotować i odegrać sceny w części fabularnej. Dziękujemy za obecność również pani Ludwice Stysioł oraz przedstawicielom najmłodszego pokolenia – prawnukom.
   Dziękowała również tym, którzy w jakikolwiek sposób przyczynili się do powstania całego widowiska: - Serdecznie dziękuję za pomoc i współpracę przy realizacji szeregu działań. Nie byłyby one możliwe, gdyby nie zaangażowanie i pomoc, czasem zupełnie bezinteresowna, bardzo wielu osób. Są wśród nich: pani Katarzyna Bujak (która użyczyła koni do części fabularnej filmu), pan Paweł Fangor (użyczył przedwojennego roweru marki Piast), ks. proboszcz Grzegorz Garbacz (udostępnił kapłańskie szaty i przedmioty liturgiczne, wyraził zgodę na filmowanie w kościele farnym),  pani Maria Buk-Kalinowska (umożliwiła zorganizowanie w I LO jednego z punktów gry miejskiej), pan Szymon Nowak (nagrał część dokumentalną i fabularną oraz zmontował w całość etiudę filmową o poruczniku Stysiole), pani Anna Michno (podzieliła się historią rodzinną i udostępniła swoje materiały), pan Robert Kochman (pomagał w wyszukiwaniu materiałów i spotkał się z młodzieżą w szkole), pan Adam Krzysztoń (udostępnił salę konferencyjną starostwa na rozpoczęcie gry miejskiej i spotkał się z młodzieżą), pan Piotr Wierzbiński drukarnia Poligrafia NOT (drukował zaproszenia i plakaty), pan Paweł Gładyś, aktor (nagrał recytację wierszy i prowadził narrację części artystycznej o charakterze historycznym), pan Krystian Tryniecki (pokolorował zdjęcia portretowe porucznika Adama Stysioła, widzieliśmy je na slajdach),  państwo Marcin Tomaszek, Ewa Buszta, Agnieszka Szpunar, Marek Włodarczyk (towarzyszyli uczniom podczas gry miejskiej dbając o ich bezpieczeństwo), pani Agnieszka Bieda trenerka (przygotowała uczennicę klasy sportowej II LO Maję Babiarz do tanecznego występu),  pani Bernadetta Kochman (wyszukiwała materiały, służyła pomocą przy redagowaniu tekstów i innych materiałów, przygotowaniu opisów do filmu, była konsultantem, krytykiem, ale i dobrym duchem całego przedsięwzięcia na każdym etapie konkursowego projektu). Wszystkim bardzo, bardzo dziękuję!
   Nie byłoby tych wszystkich działań, gdyby nie udział dziesięciorga uczniów II LO w ogólnopolskim konkursie „Silni Polską”, którego organizatorem jest Instytut Pamięci Narodowej. Drużyna w składzie: Zuzanna Dubiel, Zuzanna Gomółka, Marlena Kusz, Michał Kordas, Lena Piątek, Iga Puchała, Eryk Pudło, Bartosz Stopyra, Zofia Szczepańska i Oliwia Ziaja zrealizowała właśnie trzeci etap konkursu i będzie oczekiwać na ocenę.

Ta historia powinna mieć ciąg dalszy

   W ostatnich latach odżywa pamięć o Adamie Stysiole, pseudonim „Iskra”, poruczniku i topografie z Łańcuta, bohaterze polskiej wolności z czasów II wojny światowej. Zachowały się zdjęcia i dokumenty, które rodzina pieczołowicie przechowała, mimo warunków wojennych.  Powstały opracowania, są publikacje. We wrześniu 2021 roku, w miejscu śmierci i pierwszego pochówku, w lesie Bażantarnia stanął krzyż. Przez ostatnie miesiące młodzież II LO w Łańcucie poznawała historię porucznika, spotykając się z rodziną, przygotowując grę miejską, wreszcie film upamiętniający specjalistę od topografii, który niejeden raz wywiódł Niemców w pole, na różne sposoby walcząc z okupantem. Jego postawa może być dla nas wszystkich  inspiracją do pielęgnowania wartości, za które walczył – wolności, honoru i miłości do Ojczyzny. Pojawił się też pomysł ufundowania pamiątkowej tablicy. Dlatego ta historia powinna mieć dalszy ciąg.
tekst Bernadetta Kochman
zdjęcia Bernadetta Kochman, Robert Kochman