Muzeum Ulmów w Markowej ma 5 lat

  W 5. rocznicę utworzenia Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, w ramach obchodów Międzynarodowego Dnia Muzeów 18 maja 2021 r., zorganizowano Sympozjum Kultury Pamięci Muzeum Ulmów. Podczas popołudniowej sesji II, przypomniano historię powstania instytucji kultury „Muzeum Ulmów – Muzeum Polaków Ratujących Żydów – Muzeum w przestrzeni Markowej”.
  Prelegenci dzieli się bardzo ciekawymi wspomnieniami sięgającymi początków XXI w. Próbowali wspólnie odpowiedzieć na pytanie skąd wziął się pomysł, by w leżącej na terenie powiatu łańcuckiego Markowej zorganizować Muzeum, które na tak szeroką skalę zajęło się tematyką udziału Polaków w ratowaniu Żydów podczas okupacji niemieckiej w trakcie trwania II wojny światowej. Spotkanie było transmitowane za pośrednictwem muzealnej strony internetowej.
  Wśród gości i prelegentów byli pochodzący z Markowej dr Mateusz Szpytma Zastępca Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, autor wielu publikacji i książek dokumentujących historię Rodziny Józefa i Wiktorii Ulmów, Bogdan Romaniuk Przewodniczący Komisji Edukacji, Kultury i Kultury Fizycznej Sejmiku Województwa Podkarpackiego, Przewodniczący Stowarzyszenia Szczęśliwy Dom im. Rodziny Ulmów i współzałożyciela Fundacji im. Rodziny Ulmów SOAR, Wit Karol Wojtowicz Dyrektor Muzeum-Zamek w Łańcucie, reprezentujący instytucję, która wykonała trudne zadanie wybrania koncepcji muzeum, przygotowania dokumentacji projektowej oraz zrealizowania inwestycji, za którą otrzymała wyróżnienie w Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku 2016 SYBILLA oraz Adam Krzysztoń Starosta Łańcucki, jako reprezentant samorządów.
  Warto przypomnieć, że Starostwo Powiatowe w Łańcucie wydało 6 lipca 2012 r. pozwolenie na budowę Muzeum Polaków Ratujących Żydów Na Podkarpaciu im. Rodziny Ulmów w Markowej z infrastrukturą towarzyszącą. Taka wówczas robocza nazwa została użyta w złożonym projekcie architektonicznym autorstwa Mirosława Nizio, którego koncepcja architektoniczna została wybrana w 2010 r. w konkursie spośród 25 prac. Jak wspominali uczestnicy nie łatwo było się przebić z taką wizją realizacji przedsięwzięcia. Było potrzebne wsparcia tej idei, od decydentów na górze, ale też istniała potrzeba oddolnej społecznej akceptacji lokalnych władz oraz samych mieszkańców Markowej. Stąd Rada Powiatu Łańcuckiego 3 lutego 2011 r. przyjęła stanowisko popierające inicjatywę Sejmiku Województwa Podkarpackiego, które w efekcie końcowym zostało zrealizowane przez firmę Skanska S.A. Przez wiele lat lokalne media promowały różne formy upamiętnienia bohaterskiej postawy Rodziny Ulmów.
  Z inicjatywy Wójta Gminy Markowa Zbigniewa Kuźniara nadano imię Rodziny Ulmów dla Zespołu Szkół w Markowej, został ufundowany sztandar, wybudowany pomnik i rokrocznie organizowano uroczyste obchody o charakterze religijno-patriotycznym. Dofinansowywano też sympozja, konferencje, książki, publikacje itp. wydarzenia kulturalno-edukacyjne. Za kadencji Wójta Tadeusza Bara zapadła bardzo ważna decyzja o miejscu lokalizacji Muzeum przy powiatowej drodze. Samorząd Gminy Markowa wsparł też finansowo m.in. zorganizowanie Sadu Pamięci, gdzie umieszczono tabliczki z nazwami 1500 polskich miejscowości, w których podczas II wojny światowej Polacy ratowali swoich żydowskich sąsiadów.
  Na wzór Sejmiku Województwa Podkarpackiego, również Rada Powiatu Łańcuckiego przyjęła 6 marca 2013 r. stanowisko ogłaszając „Rok Rodziny Ulmów z Markowej”, który trwał do 24 marca 2014 r., to jest do daty, w której przypadała siedemdziesiąta rocznica ich męczeńskiej śmierci. Wzorem samorządów wyższego szczebla Rada Miasta Łańcuta 17 grudnia 2013 r. dla nowobudowanej ulicy nadała imię Rodziny Ulmów. Z kolei Rada Powiatu Łańcuckiego 10 lutego 2016 r. zwolniła z opłaty za wydawanie nowego prawa jazdy osoby, zobowiązane do wymiany dokumentów po zmianie adresu kierowcy spowodowanej administracyjnymi zmianami meldunku. Działania naszych samorządów związane z upamiętnianiem Rodziny Ulmów stanowiły dobry przykład dla innych samorządów w całej Polsce.
  Od momentu powstania bardzo ważną rolę edukacyjno-promocyjną wypełniał Instytut Pamięci Narodowej, który m.in. sfinansował przenośną wystawę zatytułowaną „Samarytanie z Markowej”, która wędrowała po placówkach kultury i szkołach na terenie powiatu, podkarpacia i kraju. Po jej przetłumaczeniu na kilka języków obcych wystawa rozpoczęła wędrówkę po Europie i świecie.
  Wielkim wydarzeniem promującym Markowe, powiat łańcucki i podkarpacie była uroczystość otwarcia Muzeum 17 marca 2016 r. z udziałem Andrzeja Dudy Prezydenta RP wraz z małżonką oraz udział znacznej liczby gości z kraju i zagranicy.
  Po ponad rocznym okresie działalności, Muzeum zostało 23 czerwca 2017 r. wydzielone ze struktur Muzeum-Zamku w Łańcucie, stając się samodzielną instytucją kultury Samorządu Województwa Podkarpackiego. Z dniem 30 czerwca 2017 r. pierwszym dyrektorem na trzyletnią kadencję została powołana dr Anna Stróż-Pawłowska. Obecnie obowiązki dyrektora Muzeum pełni Waldemar Rataj, który jako gospodarz wspólnie z redaktorem Romanem Graczykiem współprowadzili spotkanie.
  Zarząd Województwa Podkarpackiego na spotkaniu reprezentował Wicemarszałek Piotr Pilch. Wcześniej w rozpoczęciu uczestniczył Marszałek Władysław Ortyl, któremu udało się wygospodarować z samorządowego budżetu ponad 9,5 mln zł na sfinansowanie w całości budowy Muzeum w Markowej. Również dzięki staraniom Marszałka Władysława Ortyla udało się pozyskać z budżetu państwa od Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu środki finansowe w wysokości 95% kosztów bieżącego utrzymania Muzeum Rodziny Ulmów w Markowej. Współpraca władz samorządowych z Wicepremierem Piotrem Glińskim pozwala z optymizmem patrzeć w przyszłość na rozwój instytucji kultury, ale też na wspieranie działalności organizacji pozarządowych.
  Ponad 40-letnią tradycją może poszczycić się Towarzystwo Przyjaciół Markowej, które od lat 80-tych XX w. prowadzi samodzielnie Skansen Zagrodę Muzeum Wsi Markowa, systematycznie powiększając swoją ekspozycję. W ostatnich latach realizuje projekt przeniesienia na teren Skansenu „Chaty Szylarów”, w której na strychu podczas niemieckiej okupacji przechowywano Żydów.
  W celu lepszej współpracy, przed południem 18 maja 2021 r. Dyrektor Waldemar Rataj i Prezes Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Markowej Maria Ryznar-Fołta, która w obecnej VIII kadencji pełni funkcję Przewodniczącej Rady Gminy Markowa podpisali deklarację o utworzeniu programu „Muzeum w przestrzeni Markowej”.
  Przyjacielem Muzeum Ulmów jest obecny Wójt Gminy Markowa Mirosław Mac, który wcześniej przez dwie kadencje jako radny gminy w głosowaniach wspierał powstanie Muzeum i jako redaktor lokalnych mediów publikował przychylne artykuły.
  Również Dyrektor Centrum Kultury Gminy Markowa Jan Kilian Radny i Członek Zarządu Powiatu Łańcuckiego także głosował za sprawami, które mogły pomóc Muzeum i przez wiele lat aktywnie wspierał inicjatywy kulturalne, które miały uświetnić obchody kolejnych rocznic śmierci bohaterskiej Rodziny Ulmów. Bliskie sąsiedztwo obu instytucji kultury stwarza doskonałe możliwości do wzajemnej współpracy przy organizacji wydarzeń, których nie sposób zmieścić w stosunkowo niewielkiej przestrzeni Muzeum.
  Takim wydarzeniem jest Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Święto państwowe ustanowione w 2018 r. przez polski Parlament z inicjatywy Prezydenta RP Andrzeja Dudy, które przypada 24 marca – w rocznicę śmierci ośmioosobowej Rodziny Ulmów z Markowej, rozstrzelanej przez niemieckich żandarmów.
  Muzeum Rodziny Ulmów w Markowej to także miejsce pracy, odbiorca usług i instytucja ciesząca się ogromnym zainteresowaniem, odwiedzana co roku przez dziesiątki tysięcy turystów.
  Pomimo ograniczeń związanych z epidemią i tych przestrzennych dobrze, że organizatorzy pomyśleli o zaproszeniu żyjących w Markowej krewnych z rodzin Ulmów, Niemczaków, w tym śpiewającą Helenę Szpytmę, która na zakończenie w kilku zwrotkach opowiedziała przejmującą historię męczeńskiej śmierci Rodziny Ulmów oraz tych, którym udzielili schronienia.
  Dyrektor Rataj podkreślał w swoich wypowiedziach, że zależy mu na utrzymywaniu z nimi bardzo dobrych relacji. Za współtworzenie ekspozycji Muzeum i dotychczasową współpracę podziękował publicznie pracownikowi Muzeum Jerzemu Ulmie, który przez wiele lat przechowywał a po powstaniu Muzeum przekazał wiele fotografii, pamiątek po swoich bohaterskich przodkach. Pamiątkowy grawerton z okazji 5-lecia powstania Muzeum przekazany przez Samorząd Gminy Markowa został złożony w ręce Jerzego Ulmy.
  Pewna część należącej do Ulmów dokumentacji historycznej służy jeszcze jako dowód w prowadzonym przez Kościół Katolicki procesie beatyfikacyjnym Sług Bożych Józefa i Wiktorii Ulmów z dziećmi. Gdy w Watykanie zapadnie decyzja będzie to kolejny wielki dzień dla Markowej i nie tylko. Będzie to ważne wydarzenie dla Muzeum zlokalizowanego na terenie powiatu łańcuckiego. Będzie to przypomnienie światu, że Muzeum im. Rodziny Ulmów w Markowej upamiętnia także wiele innych polskich rodzin, których nazwiska zostały wyryte w kamiennym murze przed wejściem, a w Sadzie Pamięci zostały spisane nazwy 1500 polskich miejscowości, w których podczas II wojny światowej Polacy ratowali swoich żydowskich sąsiadów.
  Przy okazji jubileuszu warto przypomnieć, że jednym z pierwszych, który poznał heroiczny czyn i historię życia Rodziny Ulmów w Markowej był ks. prałat Stanisław Leja (1947-2008), który od 1993 r. do swojej śmierci był proboszczem miejscowej parafii pw. św. Doroty. Był on inicjatorem procesu beatyfikacyjnego Markowskiej Rodziny Józefa i Wiktorii Ulmów – męczenników II wojny światowej, którzy ratując prześladowanych Żydów oddali w ofierze własne życie. Jego zasługą jest, że potrafił do idei ich upamiętnienia przekonać zarówno władze duchowe jak i świeckie. Jego entuzjazm, zaangażowanie i głębokie przekonanie o słuszności takich działań już przyniosło wspaniałe owoce.
Robert Kochman