Major Józef Baran - pilot z Soniny
Józef Baran urodził się 6 lutego 1906 r. w Soninie, w powiecie łańcuckim, syn Antoniego i Katarzyny z d. Borcz. Uczęszczał do Państwowego Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Łańcucie. W 1926 r. zdał egzaminy maturalny.
W 1928 r. ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty w Komorowie. Następnie szkolił się jako obserwator w lotnictwie wojskowym. Zgodnie z ówczesną koncepcją szkolenia kandydatów na oficerów-obserwatorów przygotowywano ich z praktycznych umiejętności prowadzenia wzrokowego rozpoznania lotniczego oraz rozpoznania z wykorzystaniem aparatów fotograficznych. Uczono ich praktycznie korygowania ogniem artylerii z pokładu samolotu, a przede wszystkim wykonywania podstawowych umiejętności w zakresie utrzymania przez „lotnika” łączności w ramach przyjętej koncepcji prowadzenia „wojny ruchowej”, czyli działań wielkich jednostek piechoty i kawalerii. Obserwator nie pilotował maszyny, ale wykonywał czynności nawigatorskie i bombardierskie oraz strzelca pokładowego. Zgodnie z obowiązującą wtedy doktryną „ze względu na ogrom stawianych zadań i wymagań (szybka orientacja, obserwacja i decyzja), oraz odpowiedzialność, jaka na nim ciąży, obserwator jest dowódcą załogi całego samolotu”.
Został awansowany do stopnia podporucznika obserwatora ze starszeństwem od 15 sierpnia 1929 r. Wkrótce przydzielony do 6. Pułku Lotniczego we Lwowie, służył tam w 62. Eskadrze Liniowej, a następnie w 63. Eskadrze Towarzyszącej.
Dążył do zdobycia uprawnień pilota. Skierowany do Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa (CWOL) w Dęblinie, ukończył słynną „Szkołę Orląt” w 1932 r. i został awansowany do stopnia porucznika. Następnie przydzielony do 41. Eskadry Liniowej w 4. Pułku Lotniczym bazującym w Toruniu. Od 1934 r. służył w 43. Eskadrze Towarzyszącej tego pułku - w okresie od listopada 1937 do października 1938 był dowódcą plutonu I/43 tej eskadry. W 1938 r. został awansowany do stopnia kapitana.
Od jesieni 1938 r. pełnił funkcję dowódcy eskadry ćwiczebnej pilotażu w Szkole Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Krośnie. W lipcu 1939 r. uległ wypadkowi na kursie szybowcowym w Ustianowej. Z urazem kręgosłupa umieszczony został w 10. Szpitalu Wojskowym w Przemyślu. W październiku 1939 r. został stamtąd wywieziony ze szpitala z innymi chorymi oficerami na wschód do specjalnego obozu jenieckiego nadzorowanego przez NKWD w Starobielsku. Został zamordowany w Charkowie wraz z innymi więzionymi oficerami w kwietniu 1940 r. Spoczywa najpewniej w mogile zbiorowej na terenie Polskiego Cmentarza Wojennego w Charkowie - Piatichatkach. Pozostawił żonę Zofię i córkę Krystynę.
Jego imię i nazwisko znalazło się na pierwszym miejscu tablicy pamięci parafian Łańcuta – ofiar II wojny światowej, poległych na frontach, zamordowanych w obozach i uśmierconych, jako Ofiara Zbrodni Katyńskiej w przedsionku kościoła farnego w Łańcucie, ufundowanej przez NSZZ „SOLIDARNOŚĆ” Obwodu Łańcuckiego. W maju 1982 r. z okazji 75-lecia gimnazjum też został upamiętniony w gronie wychowanków wewnątrz budynku I LO w Łańcucie.
Tragiczny los kapitana Józefa Barana przypomina i symbolizuje trwały element środowiska naturalnego - dąb posadzony w kwietniu 2010 r. przy kościele parafialnym pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Głuchowie. Drzewo posadzono w trakcie realizacji ogólnopolskiego programu edukacyjnego pt. „Katyń... Ocalić od zapomnienia”. Każdy dąb upamiętnia konkretną ofiarę zbrodni katyńskiej według zasady: jeden dąb to jedno nazwisko. Pod drzewem zamieszczono obelisk wraz z tablicą informacyjną.
W 2007 r. oficer został pośmiertnie awansowany do stopnia majora - na podstawie decyzji ówczesnego Ministra Obrony Narodowej o uhonorowaniu ofiar zbrodni katyńskiej awansami o jeden stopień wojskowy. Major Józef Baran ponownie został upamiętniony 19 kwietnia 2024 r. na frontowej ścianie budynku I LO w Łańcucie w gronie siedmiu absolwentów zamordowanych przez Sowietów wiosną 1940 r.
opracował Andrzej Borcz
Bibliografia:
Andrzej Borcz, Kapitan pilot Józef Baran z wojny nie powrócił, https://biuletyn-ak.pl/3d-flip-book/nr-03-2025/. s. 25-26;
Tomasz Goździcki, Andrzej Marciniuk, Adam Rurak, Janusz Ślusarski, Andrzej Truskowski, Grzegorz Weltrowski, Czynnik ludzki w polskim lotnictwie wojskowym 1928-1939, Dęblin 2024;
Janusz Kubit, Szkoła Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich. Krosno 1938-1939, Krosno 2019;
Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Warszawa 2003; Kpt. pil. Józef Stefan Baran;
R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939, Kraków 2006
https://niebieskaeskadra.pl/
