Dzień Pamięci Sprawiedliwych

26-03-2019

  W niedzielę 24 marca 2019 r. w Markowej zostały zorganizowane po raz drugi obchody święta państwowego - Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. W tym dniu przypada 75 lat od zamordowania przez Niemców bohaterskiej rodziny Ulmów oraz ukrywanych przez nich Żydów. W sumie niemiecka żandarmeria zamordowała wówczas 17 niewinnych ludzi, w tym dzieci. Ta ogromna ofiara przelanej krwi po latach wydaje owoce.

  Tegoroczne obchody rozpoczęły się na cmentarzu parafialnym w Markowej od modlitwy nad grobem Rodziny Ulmów. Stali się oni symbolem wszystkich Polaków, którzy, okazując miłosierdzie i współczucie, pomagali Żydom systematycznie mordowanym przez niemieckich oprawców w czasie okupacji. W czasie II wojny światowej nawet zwykła pomoc Żydom była wyrazem największego heroizmu, zważywszy na grożącą za to karę śmierci, ustanowioną przez Niemców na terenie okupowanej przez nich Polski. Mimo to Józef i Wiktoria Ulmowie przez około 18 miesięcy ukrywali i karmili ośmioro Żydów: Gołdę Grünfeld, Leę Didner z córeczką oraz Saula Goldmana i jego czterech synów.
  W intencji beatyfikacji w kościele parafialnym w Markowej Mszę Świętą sprawowali księża pod przewodnictwem ks. abp Wacław Depo Metropolity Częstochowskiego, a także ks. abp Adam Szal Metropolita Przemyski i abp senior Józef Michalik. Następnie uroczysty przemarsz uczestników w asyście wojskowej orkiestry i żołnierzy 1. Batalionu 21 Brygady Strzelców Podhalańskich im. gen. bryg. Mieczysława Boruty - Spiechowicza. Wojsko Polskie wystawiło kompanię honorową, posterunki honorowe przy grobie Rodziny Ulmów, ich pomniku w Sadzie Pamięci, gdzie został odczytany Apel Pamięci i oddana salwa honorowa. Wiązanki kwiatów złożyli przedstawiciele władz rządowych, samorządowych i organizacji społecznych, w tym reprezentanci Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.
  W dalszej części uroczystości na dziedzińcu muzeum, Adam Kwiatkowski – Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP wręczył odznaczenia państwowe. Medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości nadany przez Prezydenta RP otrzymali: Michał Kalisz, Aleksander Konopek, Władysław Ortyl, Elżbieta Rączy, Bogdan Romaniuk, Michał Tabisz, a także mieszkańcy powiatu łańcuckiego Agata Frendo, Stanisław Niemczak, Urszula Niemczak, Piotr Sagan, Eugeniusz Szylar, Jerzy Ulma, Wit Karol Wojtowicz i Kazimierz Wyczarski. Minister Adam Kwiatkowski odczytał list od Prezydenta RP Andrzeja Dudy, w którym Prezydent podkreślił, że jest to powinność nas, potomnych, by dawać świadectwo o Zagładzie Żydów i o bezprzykładnej odwadze tych, którzy starali się jej przeciwdziałać.
  Na Ścianie Pamięci Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej zostało odsłoniętych kolejnych 13 tabliczek z nazwiskami Polaków - Sprawiedliwych. Wśród nich była Stanisława Gruba, która odsłoniła tabliczkę upamiętniającą jej ojca Stefana Jandę z Budziwoja k. Rzeszowa. Udzielił on schronienia podczas okupacji czterem Żydom, małżeństwu oraz ojcu z córką. Harcerki z Podzwierzyńca z 7 Łańcuckiej Drużyny Harcerek „PAPROĆ” im. Alicji Boratyn pełniły wartę honorową przy Ścianie Pamięci, asystowały osobom odsłaniającym kolejne tabliczki, wręczały im kwiaty i symbolicznie wyrażały wdzięczność młodego pokolenia.     
  List od Marszałka Sejmu RP Marka Kuchcińskiego odczytał Kazimierz Gołojuch Poseł na Sejm RP, zaś pismo od premiera Mateusza Morawieckiego odczytała Ewa Leniart Wojewoda Podkarpacki. W imieniu organizatorów głos zabrali Anna Stróż-Pawłowska – Dyrektor Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, Władysław Ortyl Marszałek Województwa Podkarpackiego i Mirosław Mac Wójt Gminy Markowa.
  Obchody zakończył spektakl „Sprawiedliwi. Historia Rodziny Ulmów” w reżyserii Beniamina Bukowskiego, w wykonaniu aktorów Teatru im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie, który został odegrany w remizie OSP Markowa.
  Pamięć o zbrodni w Markowej i heroiźmie Polaków przetrwała lata zniewolenia. W 1995 r. Józefowi i Wiktorii Ulmom nadano pośmiertnie tytuł Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. W Markowej postawiono im pomnik, nadano imię szkole podstawowej i ustanowiono statuetkę. Ich imieniem nazwano ulice w Łańcucie i Warszawie. W 2010 r. prezydent Lech Kaczyński odznaczył ich Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W dniu 17 marca 2016 r. Prezydent Andrzej Duda dokonał otwarcia pierwszego w Polsce Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów z Markowej, które w ciągu trzech lat odwiedziło 110 tys. zwiedzających. Dzięki Instytutowi Pamięci Narodowej i jego prezesom wydano wiele książek, publikacji, filmów i wystaw im poświęconych, w różnych językach. Tą ostatnią wystawę, którą poświęcił w listopadzie 2018 r. w Watykanie papież Franciszek można było zobaczyć w kościele parafialnym w Markowej. W Watykanie też prowadzony jest proces beatyfikacyjny Sług Bożych Rodziny Ulmów.
  Warto przypomnieć, że z inicjatywy Prezydenta RP Andrzeja Dudy, dzień 24 marca został ustanowiony Narodowym Dniem Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Jak zapisano w treści ustawy – „w hołdzie Obywatelom Polskim – bohaterom, którzy w akcie heroicznej odwagi, niebywałego męstwa, współczucia i solidarności międzyludzkiej, wierni najwyższym wartościom etycznym, nakazom chrześcijańskiego miłosierdzia oraz etosowi suwerennej Rzeczypospolitej Polskiej, ratowali swoich żydowskich bliźnich od Zagłady zaplanowanej i realizowanej przez niemieckich okupantów”.
Zdjęcia i tekst Robert Kochman