Cmentarz żydowski w Łańcucie oznaczony

19-04-2023

  We wtorek 18 kwietnia 2023 r., w przeddzień 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim, cmentarz żydowski w Łańcucie przy ul. Moniuszki 15 został oznakowany specjalną tablicą. Na tablicy nawiązującej kształtem do macewy z inskrypcją w języku polskim i hebrajskim został umieszczony kod QR. Odwiedzający to miejsce i zainteresowani historią mogą poprzez ten kod QR wejść na stronę internetową https://zabytek.pl/pl gdzie znajdują się m.in. informacje o cmentarzu i społeczności żydowskiej.

  Podczas prezentacji oznakowania tego cmentarza, Dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa dr hab. Katarzyna Zalasińska odczytała list dr. Jarosława Selina Sekretarza Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalnego Konserwatora Zabytków, w którym podkreślił on, że: „(…) Cmentarze żydowskie są materialnym śladem obecności społeczności żydowskiej na ziemiach polskich i nośnikiem pamięci o wielonarodowej, wieloreligijnej tradycji kulturowej I i II Rzeczpospolitej. Podstawowym imperatywem jest zatem, aby były szanowane tak, jak szanowane są miejsca święte dla innych religii. (…) Na przestrzeni ostatnich czterech lat wyznaczono do oznakowania 36 cmentarzy żydowskich. (…) Mam nadzieję, że cmentarz żydowski w Łańcucie stanie się przykładem właściwego upamiętnienia „zapomnianych nekropolii”, niezbędnego dla zachowania polskiego dziedzictwa.”

  Na 1163 cmentarze żydowskie, których lokalizacja została potwierdzona, łańcucki został oznakowany jako 37. Stary cmentarz żydowski w Łańcucie został założony na początku XVII w. i przez kolejne stulecia służył do pochówków miejscowej ludności żydowskiej. Obejmuje on ogrodzony teren od ul. Moniuszki do ul. Grunwaldzkiej. W czasie II wojny światowej cmentarz żydowski został zdewastowany przez niemieckiego okupanta. Na terenie cmentarza zachowały się jedynie fragmenty macew. Znaczna ich część dzięki staraniom łańcucian, m.in. dr. Władysława Balickiego została zabezpieczona i obecnie jest przechowywana we wnętrzu Synagogi w Łańcucie. Pod koniec XX wieku, dzięki inicjatywie rabina Mendla Reichberga, zostały odbudowane dwa ohele. Większy stoi nad grobem cadyka Naftalego Cwi Horowica z Ropczyc. Mniejszy wzniesiono nad grobem cadyka Eleazara, syna CwiElimelecha Szapiro, z Dynowa.
  Niemieccy okupanci systematycznie i programowo niszczyli judaiki, a w drugiej połowie września 1939 r., podpalili także łańcucką synagogę. Dzięki bardzo szybkiej interwencji zamkowej straży pożarnej zdołano ugasić pożar tego zabytku, wybudowanego w 1761 r. z fundacji właścicieli Łańcuta rodu Lubomirskich. Łańcuccy strażacy gasili płonącą synagogę na polecenie właściciela zamku Alfreda Antoniego hr. Potockiego IV ordynata łańcuckiego. W latach 1973-2013 zabytkową synagogą przez 40 lat opiekowało się Muzeum-Zamek w Łańcucie. Od 2013 r. właścicielem synagogi w Łańcucie jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, która przejęła obiekt od Skarbu Państwa.

  Oznaczenie cmentarza żydowskiego w Łańcucie wpisuje się w „Program oznakowania cmentarzy żydowskich na terenie Rzeczypospolitej Polskiej”. Narodowy Instytut Dziedzictwa realizuje od 2017 r. Program z inicjatywy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Głównym celem Programu jest identyfikacja i upamiętnienie cmentarzy żydowskich, materialnego śladu obecności społeczności żydowskiej na ziemiach polskich. Specjaliści z NID odnajdują miejsca, w których się znajdują się cmentarze, opisują je, oznakowują, oszacowują stan zachowania obiektów. Określono również czytelność historycznych granic cmentarzy żydowskich do 1939 r. stanowiących własność gmin żydowskich oraz istnienie elementów upamiętniających.
  W uroczystości przypadającej w Międzynarodowym Dniu Ochrony Zabytków, wzięli też udział: Robert Godek Dyrektor Departamentu Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego, Adam Krzysztoń Starosta Łańcucki, Rafał Kumek Burmistrz Miasta Łańcuta, Beata Kot Podkarpacki Wojewódzki Konserwator Zabytków, Bartosz Podubny Zastępca Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Anna Czerwińska-Walczak Zastępca Dyrektora Narodowego Instytutu Dziedzictwa, Elżbieta Ofat Zastępca dyrektora NID, Adam Dylewski Kierownik Sekcji Dokumentacji Dziedzictwa Żydowskiego Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Piotr Puchta Dyrektor Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Józef Weininger współprzewodniczący Zarządu Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi, Piotr Zubowski Dyrektor Muzeum Kresów w Lubaczowie, Krzysztof Żaba p.o. Dyrektora Muzeum-Zamek w Łańcucie i były dyrektor Wit Karol Wojtowicz oraz Waldemar Rataj Dyrektor Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej. Byli też pracownicy samorządowi, przewodnicy turystyczni i mieszkańcy powiatu łańcuckiego.
  Podczas uroczystości w imieniu Władysława Ortyla Marszałka Województwa Podkarpackiego głos zabrał Robert Godek, Dyrektor Departamentu Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego, który przypomniał bohaterską postawę Józefa i Wiktorii Ulmów z Markowej. Za miłosierny czyn udzielania schronienia i pomoc prześladowanym Żydom zostali oni zamordowani wraz z gromadką swoich małoletnich dzieci. Żandarmi reprezentujący władze III Rzeszy Niemieckiej zamordowali 24 marca 1944 r. w Markowej dziewięcioosobową rodzinę Ulmów i ośmioro Żydów, którzy przez wiele miesięcy okupacji niemieckiej zmuszeni byli się ukrywać w obawie o swoje życie.
  Z inicjatywy Samorządu Województwa Podkarpackiego od marca 2016 r. działa Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, które upamiętnia tabliczkami nazwiska i imiona Polaków bohatersko pomagającym Żydom, pomimo groźby kary śmierci. Na zewnątrz obok budynku muzealnego od 2018 r. znajduje się Sad Pamięci z podświetlonymi tabliczkami 1500 nazw miejscowości, w których Polscy Sprawiedliwi wśród Narodów Świata ratowali Żydów podczas Holokaustu.
  Z wracając się do uczestników tego wydarzenia Starosta Łańcucki Adam Krzysztoń będący członkiem Komitetu Obchodów Towarzyszących Beatyfikacji Rodziny Ulmów, powołanym przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę, zaprosił wszystkich do wzięcia udziału 10 września 2023 r. w Markowej w uroczystościach beatyfikacji rodziny Ulmów.

  Ceremonia prezentacji oznakowania cmentarza żydowskiego w Łańcucie została przeprowadzona w ramach realizowanego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa programu „Oznakowanie cmentarzy żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej” finansowanego ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
opracował: Robert Kochman
zdjęcia: Robert Kochman